Psychoterapia Grupowa

Psychoterapia grupowa, podobnie jak indywidualna, jest formą leczenia psychicznego poprzez relację – jednak nie jest to relacja jeden na jeden, lecz dynamiczna sieć powiązań między uczestnikami grupy oraz między uczestnikami a terapeutą. To przestrzeń, w której jednostka może zobaczyć siebie na tle innych, doświadczyć własnych reakcji emocjonalnych w kontakcie z grupą i zacząć je rozumieć w nowym, bezpiecznym kontekście. Grupa psychoterapeutyczna staje się mikrokosmosem relacji, który pozwala badać siebie nie tylko w konfrontacji z terapeutą, ale przede wszystkim w kontekście społecznego funkcjonowania.

Irvin D. Yalom, jeden z najważniejszych współczesnych teoretyków i praktyków psychoterapii grupowej, definiuje tę formę terapii jako proces, w którym interakcje między uczestnikami prowadzą do wglądu, zmiany i leczenia. W swoim klasycznym podręczniku „Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka”, Yalom opisuje tzw. czynniki leczące, będące rdzeniem terapeutycznego działania grupy. Należą do nich m.in. wzbudzanie nadziei, uniwersalność doświadczeń, dzielenie się informacjami, altruizm, rekonstrukcja pierwotnych relacji rodzinnych w ramach grupy, rozwój umiejętności społecznych, identyfikacja, katharsis oraz – najważniejszy według Yaloma – interpersonalne uczenie się. To ono umożliwia jednostce zrozumienie własnego wpływu na innych oraz odczucie, jaki wpływ inni mają na nią. Uczenie się interpersonalne odbywa się poprzez szczere i ustrukturyzowane dzielenie się przeżyciami oraz reakcjami wobec siebie nawzajem, co w życiu codziennym rzadko bywa możliwe w tak bezpiecznej i zorganizowanej formie.

Psychoterapia grupowa różni się od spotkań towarzyskich tym, że opiera się na jasno określonych zasadach, celach i granicach, a kluczowym narzędziem terapeutycznym jest tu relacja w czasie rzeczywistym, czyli wszystko to, co wydarza się „tu i teraz”. Grupa działa jak soczewka skupiająca doświadczenia emocjonalne uczestników i pozwalająca im na ich przepracowanie – nie tylko w słowach, ale również poprzez realne przeżycie i wyrażenie emocji w obecności innych.

Jednym z ważniejszych elementów, na który zwraca uwagę zarówno Yalom, jak i Allan Schore – neurobiolog i psychoterapeuta – jest rola regulacji afektywnej w procesie leczenia. Schore, bazując na badaniach nad wczesnym rozwojem mózgu i przywiązaniem, podkreśla, że zmiana terapeutyczna zachodzi głównie na poziomie przywiązania emocjonalnego i wspólnej regulacji emocji. Grupa terapeutyczna – jeśli prowadzona jest z odpowiednim poziomem bezpieczeństwa i zaufania – może stać się przestrzenią do korektywnego doświadczenia emocjonalnego, w którym jednostka uczy się wyrażać siebie, nie będąc karana, zawstydzana czy odrzucana. Emocjonalna rezonansowość grupy może mieć lecznicze działanie poprzez to, że uczestnicy nawiązują głęboki kontakt nie tylko ze sobą, ale i ze sobą nawzajem.

Psychoterapia grupowa leczy poprzez:

• Bezpośrednie przeżywanie relacji z innymi – w bezpiecznych warunkach terapeutycznych możliwe jest przećwiczenie nowych sposobów bycia w relacji i otrzymanie natychmiastowego feedbacku.
• Doświadczenie uniwersalności – odkrycie, że nie jesteśmy sami w naszych trudnościach, może być niezwykle odciążające.
• Możliwość identyfikacji i modelowania – obserwowanie, jak inni radzą sobie z podobnymi problemami, oraz naśladowanie pozytywnych zachowań czy postaw.
• Korektywne przeżycia emocjonalne – grupa staje się przestrzenią, w której możliwe jest ponowne przeżycie relacji z ważnymi osobami z przeszłości, tym razem z możliwością ich przekształcenia i zrozumienia.

Proces grupowy jest dynamiczny i cykliczny. Każda grupa przechodzi przez etapy – od formowania i tworzenia poczucia bezpieczeństwa, przez konfrontacje i rozwój autentyczności, aż do fazy dojrzałego przeżywania i rozstania. Terapeuta w tym procesie pełni rolę facylitatora – jego zadaniem nie jest tylko prowadzenie rozmów, ale przede wszystkim dbanie o klimat emocjonalnego bezpieczeństwa, utrzymywanie granic i wspieranie głębszego wglądu uczestników.

Psychoterapia grupowa, w odróżnieniu od indywidualnej, daje też coś wyjątkowego – możliwość bycia w różnych rolach: czasem jesteśmy kimś, kto potrzebuje wsparcia, a innym razem osobą, która daje zrozumienie i pomaga. To doświadczenie bycia ważnym dla innych ludzi samo w sobie ma ogromny potencjał leczniczy.

W podejściu opartym na neuronaukach i psychoterapii afektywnej, do którego nawiązuje Allan Schore, kluczowe jest także to, co dzieje się poniżej poziomu werbalnego – czyli wszystko to, co niesione jest w emocjach, mimice, tonie głosu, gestach i rytmie interakcji. Zmiana w psychoterapii grupowej zachodzi również dzięki obecności świadków – innych osób, które widzą, słyszą i rezonują emocjonalnie, stwarzając warunki do naprawy doświadczeń związanych z wstydem, izolacją czy lękiem.

Przebieg psychoterapii grupowej, choć bywa zróżnicowany, można opisać poprzez pewne etapy i mechanizmy:

• Budowanie zaufania i kontraktu grupowego, w którym ustalane są zasady uczestnictwa i ramy pracy.
• Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa poprzez empatyczne prowadzenie i autentyczne zaangażowanie terapeutów.
• Rozpoznawanie i eksploracja trudności psychicznych w kontekście grupy – poprzez to, jak uczestnik funkcjonuje w relacji z innymi.
• Praca nad emocjami i schematami relacyjnymi, które ujawniają się w „tu i teraz” grupy.
• Odkrywanie nowego sposobu bycia w relacjach – poprzez praktykę autentyczności, wyrażanie potrzeb i konfrontowanie się z trudnościami w obecności innych.
• Utrwalanie zmian i przygotowanie do zakończenia – świadome przeżywanie procesu rozstawania się z grupą.

Choć można opisać etapy pracy w psychoterapii grupowej, nie da się oddać w pełni, jak wygląda jej rzeczywistość – jest to doświadczenie intensywne, często nieprzewidywalne, i głęboko poruszające. Wspólnota, jaka może się wytworzyć w dobrze poprowadzonej grupie, stanowi jedno z najgłębszych doświadczeń zmiany i uzdrowienia – doświadczenie, którego nie da się jedynie opowiedzieć. Trzeba je przeżyć.